Ode aan Eef Willems

17 maart 2020

Geschreven door Maarten van Eden: “Vanaf het zeilschip OOSTERSCHELDE, 150 zeemijl ten westen van A Coruña, met bestemming Rotterdam, gegroet. Zo’n vier jaar geleden voltooide ik de opleiding aan de Enkhuizer Zeevaartschool. Daar doceert Eef Willems het vak astronomische navigatie, een vak gevreesd door velen. Ze doet dat met een verleidelijke voortvarendheid en zoals de Engelsen zeggen: she doesn’t take any prisoners. Zelf vind ik alle poespas met hoogtes en geografische posities en lijntjes (met potlood!) in de kaart wel leuk dus wanneer ik weer eens naar zee ga neem ik mijn sextant en nautische tabellen mee, toegegeven meer voor de nostalgie dan wat anders.  De eerste reactie wanneer ik met het herkenbare houten koffertje aan boord klim is homerisch hoongelach. Aangezien de traditionele praktijk van astronomische navigatie nu zo ver in de tijd geleden is dat het weer astrologie geworden is hoop ik maar dat er van een man met zijn sextant een zekere mystiek uitgaat. Je moet toch wat om je te onderscheiden van anderen.

Onze reis van Kaapverdië naar de Middellandse Zee, inmiddels toch maar naar Rotterdam, blijkt een juweeltje te zijn voor het sterretje/planeetje schieten. Meestal ben ik al blij met af en toe een middag hoogte van de zon en een azimuth-je, maar nu, mede dankzij het prachtige weer dat we hebben dag in dag uit ligt de hemel voor ons open. Wat is er aan de hand? De planeet Venus is momenteel op haar meest verre verwijdering (elongatie) van de zon vanaf de aarde gezien en staat hoog aan de hemel boven de zon wanneer de zon onder gaat. Ze schijnt zo sterk in al haar pracht dat ze al te zien is voordat de zon onder gaat en dit terwijl slechts een kwart van de planeet vanaf de aarde belicht is (vergelijkbaar met het eerste en laatste kwartier van de maan). Met een beetje een verrekijker is dit te zien. Je hebt dus uitgebreid de tijd om de hoogte van Venus te bepalen. Met het vorderen van de nautische schemertijd wordt vervolgens als eerste de helderste ster aan het firmament zichtbaar, namelijk Sirius, onderdeel van de grote hond, naast de later verschijnende Orion.  Venus in het westen en Sirius in het zuiden leveren een prachtige, bijna rechthoekige peiling op en dus een messcherpe fix. Nu hoor ik Eef al zeggen ja dat doen alle elkaar snijdende lijnen waar is je derde peiling maar ik moet toegeven dat gedoe met foutenleer is een beetje roestig dus ik doe het ermee!

Maarten van Eden, de lastige leerling

PS: In het oosten ’s ochtends zitten Mars, Jupiter en Saturnus elkaar achterna, ook leuk om te zien.”